Η ιστορία της λέξης “μπάτσος”
Η λέξη “μπάτσος” είναι ίσως μία από τις πιο χαρακτηριστικές αργκοτικές λέξεις της ελληνικής γλώσσας, που έχει εδραιωθεί εδώ και δεκαετίες ως ο υβριστικός χαρακτηρισμός του αστυνομικού. Αν και ακούγεται σε όλη την Ελλάδα σήμερα, η καταγωγή της βρίσκεται στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν η λέξη άρχισε να διαδίδεται στα αστικά κέντρα της χώρας.
Ένα όνομα, δύο έννοιες
Η λέξη “μπάτσος” έχει διπλή σημασία. Από τη μία, είναι η αργκό έκφραση για τον αστυνομικό. Από την άλλη, σημαίνει το χαστούκι ή το σκαμπίλι. Αν πεις «μου έριξε μπάτσο ο μπάτσος», γίνεται αμέσως κατανοητό ότι πρόκειται για ένα χαστούκι από αστυνομικό. Εντυπωσιακά, η φράση αποδίδει πιο εύστοχα την κατάσταση από το πιο «επίσημο» «μου έριξε μπάτσο ο αστυνόμος».
Η αρνητική χροιά του όρου
Η χρήση της λέξης “μπάτσος” συχνά συνδέεται με περιστατικά κατάχρησης εξουσίας, βίας ή αυθαιρεσίας, αφήνοντας πίσω της μια έντονα αρνητική χροιά. Αυτός ο συμβολισμός την αντιδιαστέλλει από τη λέξη “αστυνόμος” ή “αστυνομικός”, που χρησιμοποιείται συνήθως για να περιγράψει πιο θετικές ενέργειες, όπως την προστασία των πολιτών ή τη δίωξη των εγκληματιών.
Η ετυμολογία πίσω από τη λέξη
Η λέξη “μπάτσος”, όπως υποστηρίζουν οι γλωσσολόγοι, έχει τις ρίζες της στον τουρκικό όρο “μπατς”, που σημαίνει φόρος. Οι χωροφύλακες της εποχής ήταν συχνά υπεύθυνοι για την είσπραξη αυτού του φόρου, και έτσι ο όρος συνδέθηκε μαζί τους. Η τουρκική λέξη προέρχεται από την περσική “μπακ” ή “μπατς”, που είχε την ίδια σημασία.
Παράλληλα, υπάρχει και το συνώνυμο “μπασκίνας“, που δανείστηκε άμεσα από την τουρκική λέξη baskın, η οποία σημαίνει “αστυνομική έφοδος”. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε κυρίως για τους χωροφύλακες πριν από τη δεκαετία του 1980.
Οι παρετυμολογικές εκδοχές
Όπως συμβαίνει συχνά με τις λέξεις που περνούν στην αργκό, δεν έλειψαν οι χιουμοριστικές ή φανταστικές εκδοχές για την προέλευση της λέξης. Μια δημοφιλής θεωρία, με ξεκάθαρα ειρωνική διάθεση, υποστηρίζει ότι οι αστυνομικοί έλεγαν συχνά «μπας κι είναι εδώ, μπας κι είναι εκεί» στις έρευνές τους, οδηγώντας έτσι στην καθιέρωση της λέξης.
Και ο μπάτσος-χαστούκι;
Όσον αφορά τη λέξη “μπάτσος” με την έννοια του κόλαφου ή του χαστουκιού, υπάρχουν διαφορετικές θεωρίες. Κάποιοι την αποδίδουν στο κουτσοβλαχικό “μπάτσα”, ενώ άλλοι την συσχετίζουν με την ηχομιμητική λέξη “patch”, που στη γίντις (εβραϊκή διάλεκτο) σημαίνει “χαστούκι”.
Πηγή: «Ταξιδεύοντας με τις λέξεις» (2020-2024), Γιώργος Παπαζαχαρίου
